جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحقیق حاضر به بررسی رابطه اخلاق و عبادت در نگرش اسلامی می پردازد. از آنجایی که اخلاق و عبادت از لوازم تکامل انسان هستند ما باید هم اخلاق و هم عبادت و رابطه بین آنها را بدانیم تا بتوانیم به کمال برسیم. همچنین با شناخت اخلاقیات متناسب با هر یک از عبادات روح ما در عبادت لطیف تر شود و در اخلاق ما تاثیر بگذارد و ما را به اخلاق الهی مهذب کند. کمال نهایی انسان قرب به خدای متعال است و راه تقرب به خداوند عبادت می باشد. تحقق این هدف نیز جز در پرتو اعتقادتوحیدی ،تهذیب نفس و فضائل والای اخلاقی میسر نمی باشد. تعریف اخلاق و عبادت، تاثیر عبادت بر اخلاق، تاثیر اخلاق بر عبادت محورهایی هستند که در این تحقیق به آنها پرداخته شد. سوال اصلی در این تحقیق این است که رابطه اخلاق و عبادت چیست.بر اساس نتایج به دست آمده عبادات در تربیت اخلاقی و شکوفائی و ایجاد فضائل اخلاقی در انسان نقش دارند. عبادات بدون همراه شدن با فضائل اخلاقی به هیچ وجه مقبول در گاه الهی واقع نمی شوند و موجب تقرب انسان به خداوند نیستند. همچنین فضائل اخلاقی باعث روح بخشی و تحقق کامل عبادات اعم از واجب و مستحب می شود و رذائل اخلاقی در فرد موجب فاصله گرفتن او از قرب به خداوند است . عبادات همراه با رذائل اخلاقی مقبول درگاه الهی واقع نمی شوند. انسانی که آلوده به رذائل اخلاقی باشد نمی تواند در مدار عبادت قرار گیرد. چرا که هدف اصلی از تشریع عبادات این است که انسان از جسمانیت به روحانیت و از کوری به هدایت و از بعد به قرب برگردد. بنابراین هرچه عبادت افزون تر و خالص تر شود فضائل اخلاقی در انسان بیشتر متجلی می شود. عبادت باعث می شود انسان بیشتر به یاد خدا باشد و هرچه انسان بیشتر به یاد خدا باشد بیشتر پای بند به اخلاق می شود. بنابراین اخلاق و عبادت در اسلام مکمل یکدیگرند و هریک در دیگری موثر و از دیگری متاثر است و تعامل این دو باعث تکامل انسان می شود.

این رساله تلاشی است در زمینه بررسی عوامل رفتاری تربیت عاطفی کودک از دیدگاه اسلام. بررسی عوامل موثر در تربیت کودک در دو حوزه عبادت و اخلاق با رویکرد دینی و قرآنی مورد نظر است. تربیت فرزند بر اساس اسلام امری است لازم و سرنوشت ساز در زندگی وی. بر این اساس، عوامل رفتاری تربیت که اغلب در صفات رفتاریپدر و مادر و نحوه‌‌ی رفتار آنان در محیط خانواده تبلور (ظهور ، نمایان) می‌یابد، از منظر اسلام نقش اساسی در پرورش روحیه عاطفی و معنوی کودک دارد و باید مورد توجه اولیا و مربیان قرار گیرد.با توجه به اینکهیکی از ابعاد وجودی انسان بعد عاطفی اوست که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته و ارزش بعد عاطفی در انسان به آن است که او را به فعالیتهای مثبت و منفی تحریک و تهییج می‌کند و به زندگی انسان جهت می‌بخشد. لذا پژوهش حاضر در صدد است با کمک دیدگاه قرآن و سنت ابعاد تربیت عواطف کودکان را شناسایی کرده و به مقایسه بیان مفاهیم و حقیقت عاطفه و جایگاه آن از دیدگاه اسلام و قرآنبپردازد. به منظور دستیابی به این اهداف و با توجه به اینکه موضوع پژوهش امری نظری است از روش توصیفی- تحیلی استفاده کرده و از آیات قرآن و نهج البلاغه و کتب روایی و احادیثائمه اطهار (ع) در رابطه با تربیت عواطف بهره برده و نتایج زیر بدست آمده است.به عواطف در دو جنبه مثبت و منفی در قرآن و روایات اشاره شده است و مرکز کانون آن قلب «دل» انسانی می‌باشد، در همه افراد به صورت فطری و بالقوه وجود دارد و زمینه رشد می‌طلبد. هدف اسلام از تربیت عاطفی هدایت و راهنمایی عواطف انسان به منظور رساند او به کمال است و کمال انسان قرب به خداست.لذا تربیت عاطفی قصد دارد تحت اراده و هدایت مربی، انسان را به حدی از رشد عاطفی برساند که همه عواطف خود را جهت رضای خدا و تقرب به او بکار گیرد. بدین منظور کلیه عواطف باید به گونه‌ای پرورش یابند و کنترل شوند که تحت فرمان عقل و شرع قرار گیرند تا موجبات رساند او به ثبات عاطفی یا تعادل عاطفی فراهم آید.واژه‌های کلیدی: قرآن، اسلام، تربیت، سیره، سنت، کودکان، رفتارهای عاطفی، محبت، حسادت، اضطراب، خشم، شادی،تربیت دینی و اخلاق .

وفای به عهد یکی از ارزش‌های مطرح‌شده در نظام اخلاقی اسلام دارای جایگاه والایی در روابط اجتماعی است، در این تحقیق با عنوان «وفای به عهد در اخلاق اسلامی با تاکید بر آموزه‌ها و سیره‌‌ی نبوی» تلاش شده تا معنا و جایگاه وفای به عهد در اخلاق اسلامی به ویژه در آموزه‌ها و سیره‌ی نبوی بیان شود. در این راستا ثمرات وفای به عهد، زیان‌های عدم آن، اقسام و جایگاه وفای به عهد به عنوان یک فضیلت اخلاقی و رابطه‌ی آن با دیگر فضایل اخلاقی از جمله حکمت، عدالت، صداقت و امانت‌داری مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین علاوه بر بیان شرایط و احکام وفای به عهد در سه حوزه‌ی اخلاقی، فقهی و حقوقی، به تعارض وفای به عهد با برخی از ارزش‌های اخلاقی اشاره شد و مشخص گردید در شرایطی که وفای به عهد در مقام عمل با دیگر ارزش‌ها در تعارض باشد می‌توان نقض عهد کرد. ایمان راستین و بهره‌مندی از عقل از جمله عوامل وفای به عهد و در مقابل ضعف ایمان و خود‌خواهی و عدم آگاهی از وجوب وفای به عهد از جمله عوامل عدم وفای به عهد می‌باشند که در بخش پایانی پایان‌نامه به آن پرداخته شده است.

حرکت نهضت حسینی، بی شک موجب جاودانگی و پویایی دوباره اسلام بوده و هست. و اهداف والای حسین بن علی(ع) یعنی اصلاح امور امت اسلامی، و عمل به سنت نبوی و سیره علوی که مبتنی بر فریضه ارزشمند امر به معروف و نهی از منکر است، فریضه ای که، درس و الگو و دستوری ماندگار برای نه فقط مسلمانان، بلکه همه بشریت است زیرا رمز جامعه ای پویا و مبتنی بر ارزش های انسانی و الهی بدون توجه به این اصل امکان پذیر نیست.با توجه به اینکه عنوان رساله یعنی تحلیل و بررسی سندی و دلالی وصیت نامه امام حسین(ع) به برادرش محمد بن حنفیه انتخاب گردیده است، در فصول آغازین ابتدا به تشریح و بیان اهمیت موضوع و اینکه لازم است چنین وصیت نامه مهمی را به لحاظ سندی نیز مورد توجه قرار دهیم و همچنین بازشناسی شخصیت محمد بن حنفیه پرداخته شده، و در فصول سوم و چهارم به موضوع و هدف مهم این رساله که بررسی سندی و همچنین تحلیل دلایل صدور و محتوای این وصیت نامه مورد توجه و پژوهش قرار گرفته است. و در نهایت با توجه به بررسی منابع تاریخی و همچنین اظهار نظرهای اندیشمندان معاصر اسلامی، به این نتیجه می رسیم که این وصیت نامه دارای اعتبار است و از طرفی محتوای آن منطبق بر آیات و روایات می باشد.

جهاد در اسلام عنوان رساله حاضر است، پژوهشی در محور جهاد و اقسام جهاد که یکی از فرایض مهم مکتب اسلام است به بحث و بررسی پیرامون آن پرداخته و مباحث مهم آن را در پنج فصل تحقیق و تنظیم کرده‌ایم. فصل اول کلیات جهاد که عبارتند از تعریف لغوی و اصطلاحی جهاد، اقسام جهاد، جهاد ابتدائی، جهاد دفاعی، جهاد با تجاوزگران داخلی و بغات و .... و بیان اینکه حق و باطل همیشه به عنوان دو خط متضاد در مقابل هم قرار داشته و سرانجام پیروزی از آن حق و حق خواهان بوده از منظر آیات و روایات و فقها مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. فصل دوم به مباحث مشروعیت جهاد ، وجوب جهاد و موانع جهاد می‌پردازد. همه ارباب نظر و فقهاء بزرگ مذاهب اسلام اعم از جعفری، حنفی، شافعی، حنبلی، مالکی جهاد را یکی از فرایض بزرگ الهی می‌دانند، و همه متفق القولند که جهاد واجب کفائی است و در جهاد ابتدائی یا الدعوت الی الاسلام شرایطی را ذکر کردند که در جهاد دفاعی آن شرایطلازم نیست. بلکه هر کس به قدر وسع و توان خویش باید از اسلام و حوزه اسلامی دفاع کند، در آیات قرآن کریم جهاد را برای دفع فتنه و فساد و دفاع از مستضعفین می‌داند و حرمت جهاددر ماههای حرام با ادله مورد ارزیابی قرار گرفته است ودر پایان این فصل جهاد با پیمان شکنان با آیات و روایات و سیره پیامبر اکرم و امام علی (ص) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در فصل سوم، افضلیت جهاد و مورد نکوهش قرار دادن از عدم شرکت در جهاد ارزش جهاد از منظر امام علی و برتری جهاد بر سایر اعمال امتحان در میدان جهاد بسیج همگانی برای جهاد مورد تحقیق و ارزیابی قرار گرفته و با ارائه ادله و شواهد از آیات و روایات به طور همه جانبه استدلال شده است. در فصل چهارم استقامت و پایداری در میدان جهاد نقش صبر و اسقامت در میدان جهاد استقامت در راه خدا از منظر امام علی (ع) و امدادهای الهی و غیبی و نقش منفی غرور بیجا مورد کاوش و دقت قرار گرفته و دلایل لازم از آیات قرآن کریم و روایات و شواهد تاریخی ذکر شده است و در نتیجه مجاهدین بایدنصرت و پیروزی را از آن خدا بداند و در انجام دادن وظایفشان کوتاهی نکنند. در فصل پنجم و آخرین فصل رعایت اصولیانسانی در جنگ و جهاد مشورت در میدان جهاد خطرات عمومی جنگ‌افزارهای بیولوژیکی و دستور اسلام در مورد این جنگ افزارها تجزیه و تحلیل شده است، و مسلمانها برای پیروزی دین خدا از انفال مال و جان خویش نباید دریغ کنند و در آیات قرآن کریم جهاد مالی مقدم از جهاد جانی ذکر شده است و برای هر عنوان از آیات و روایات،دلایل و شواهدی آورده استدلال لازم را به عمل آورده‌ایم.

با استیلای فرهنگ مدرنیته بر جوامع غربی، فضای فکری، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و ... این جوامع، به ناگاه دستخوش تغییرات بسیار گسترده ای گردید. جامعه خدا محور و آخرت گرا تبدیل به جامعه ای انسان محور و دنیاگرا گشت، وحی الهی که تا دیروز منبع شناخت و داوری معرفت بود، جای خود را به عقل بشری داد و حتی مفاهیم اخلاقی نیز از این تغییرات گسترده بی نصیب نماند و ضمن نسبی شدن مفاهیم اخلاقی، ملاک اخلاقی بودن یک رفتار، هماهنگی آن با احساسات انسانی و برآورده نمودن نیازهای دنیوی انسان گردید. در این میان واضح است که دیگر نمی توان انتظار داشت که جامعه مدرن زده از مطلوبیت زهد سخن به میان آورد، چرا که این رفتار اخلاقی در تضاد کامل با احساسات دنیاگرایانه این عصر محسوب می گردد. از سوی دیگر بر اثر تعاملات و تهاجمات فرهنگی، جوامع اسلامی با پدیده نوظهور مدرنیته رو به رو گردیدند که معیارهای اخلاق اسلامی را به چالش می کشاند. در این میان برای ایجاد، حفظ و تعالی جامعه توحیدی، ضرورت دارد تا اندیشوران جامعه اسلامی، ضمن نقد مبانی فرهنگ مدرنیته، به بررسی دقیق و همه جانبه مفاهیم اخلاقی همت گمارند و راهکارهای مناسبی، جهت اجرا و پیاده سازی این مفاهیم در جامعه ای که تحت تأثیر مدرنیته لباس نوی بر تن نموده است، پیشنهاد نمایند. این رساله به دنبال آن است تا ضمن بررسی مبانی فرهنگ مدرنیته، تضاد این مبانی با مبانی اندیشه اسلامی را مشخص سازد و آنگاه ضمن دفاع از مفهوم حقیقی زهد که یکی از نقاط حساس در نزاع این دو فرهنگ می باشد، با بیان تفسیر صحیح زهد که عدم دلبستگی به مظاهر مادی است و نه ترک کامل این مظاهر، و ذکر انواع مختلف زهد و درجات آن، به طرح الگوهای مختلف اجرای زهد در عصر جدید در عرصه های تولید، توزیع و مصرف و علم و فن آوری بپردازد.

اهمیت امر تعلیم و تربیت اگرچه بدیهی است ولی در این مقطع زمانی خاص از تشخص ویژه‌ای برخوردار شده است و این بدان جهت است که تحولات فرهنگی و دگرگونی سیستم ارزشها نیاز به یک نظام تربیتی منطبق با این تغییر و تحولات را هر چه بیشتر آشکار ساخته است . و چون نظام تربیتی موجود پاسخگوی احتیاجات پدیده آمده نیست بایستی تغییرات و اصلاحات لازم در آن صورت گیرد تا بشکلی مطلوب و معقول، هماهنگی لازم بوجود آید. از این رو جایگزین شدن سیستم موجود به یک نظام تربیتی اسلامی از ضروریات مسلم است . چرا که نشر و گسترش فرهنگ اسلامی مبتنی و متکی بر اعمال و اجرای تعلیم و تربیت اسلامی است و آشنائی با منابع اصیل فرهنگ اسلامی و استفاده از آنها تحقق نظام تربیتی اسلامی را ممکن می‌سازد. بهمین جهت و براساس چنین اعتقادی موضوع پایان‌نامه خود را بررسی نکات و موضوعات تربیتی نهج‌البلاغه که پس از قرآن بهترین و قابل استفاده‌ترین منبع تربیتی اسلام است انتخاب نمودم. با این امید که شایستگی بهره‌مندی و برخورداری از آن را کسب نموده و گامی (ولو کوتاه) در جهت نمایاندن و آشکار ساختن امکانات عظیم تربیتی این کتاب بزرگ داشته باشم. چون ادعای تحقیق و بررسی دربارهء نهج‌البلاغه راحت و آسان نیست امیدوارم در حد یک آشنائی ابتدائی کاری قابل ارائه انجام شده باشد. در این تحقیق سعی شده است که مسائل و موضوعات اساسی تعلیم و تربیت از دیدگاه نهج‌البلاغه مطرح و به نکات تربیتی آن نیز پرداخته شود و این نکات عنوان گردد. امید است که متخصصان و استادان تعلیم و تربیت با بررسیهای دقیق‌تر و جامع‌تر امکان استفاده و برخورداری هر چه بیشتر از این منبع هدایت و تربیت را برای علاقمندان فراهم سازند.

در برخورد با مسائل زندگی، "فقه" و "اخلاق"، رهنما و پشتوانه انسان هستند. ارزش و چگونگی رفتار و عملکرد هر فرد، بسته به میزان بهره‌مندی او از این دو دانش گرانقدر است . اخلاق و فقه شیعه، پایاپای یکدیگر، در کوچکترین و جزئی‌ترین مسائل حیات ، از بدو تولد تا پس از مرگ ، صاحبنظر و پاسخگو می‌باشند. بین این دو علم شریف ، رابطه‌ای استوار برقرار است ، بطوریکه در بعضی مسائل‌انگار فقه و اخلاق، مصداق واحدی پیدا می‌کنند. کتب فقهی شیعه سرشار از نکات اخلاقی است ، لذا عناوینی مانند "اخلاق در فقه شیعه" یا "رابطه فقه و اخلاق" کاملا" قابل طرح و بررسی است . رساله حاضر ممزوجی است از "فقه اخلاقی" و مسائل "علم اخلاق".

زهد و پارسایی، یکی از رفتارهای بشر برای پرهیز از دنیاطلبی و منفعت‌جویی است که در نزد بیشتر جوامع و ادیان الهی دیده‌می‌شود؛ امّا زهد و پرهیزکاری زهاد اسلامی در عین دارا بودن ویژگی مذکور، دارای شاکله‌های متفاوتی چون توجّه به دین و دست نکشیدن کامل از زندگی دنیاوی است. در برهه‌ه‌ای از تاریخ اسلام، به دلیل دگرگونی‌های سیاسی و اجتماعی و همچنین بینش زهد مداراسلامی، زاهدان و نسّاکانی قد علم کردند که مشی زندگی و آثار قلمی آنان نمونه و الگو بوده‌است. ابوالعتاهیه و ناصرخسرو، دو شاعر آشنا با تعالیم و آموزه‌های اسلامی هستند که هر کدام مدّتی از عمر خود را در اشتغال به نفسانیات تلف کرده و بعداً به دلایلی راه زهد را پیشه ساخته‌اند. در این پژوهش ضمن پرداختن به موضوع ادبیّات تطبیقی، به تبیین سرچشمه‌های زهد در جهان اسلام و سیر ورود این باور به ادب عربی و فارسی توجّه شده و سپس به شرح زندگی و بیان اشتراکات و افتراقات دو شاعر در زمینه‌هایی چون علل گرایش به زهد، زندگی سیاسی، مذهب، عقیده و... اشاره شده‌است. از آن‌جا که هدف این رساله، تطبیق مصادیق زهد است، بخش عمده‌ای از آن به بررسی اشتراک فکری ناصرخسرو با ابوالعتاهیه اختصاص دارد و در پایان هم فصلی به توضیح تفاوت‌های دو شاعر‌ با محور تفکّر و گرایش مذهبی پرداخته شده‌است. در دیوان ابوالعتاهیه و ناصرخسرو، مفاهیم زاهدانه‌ی منبعث از تعالیم دینی و قرآنی در راستای نفی دنیا، توجّه به دین و آخرت‌گرایی انعکاس یافته‌است، امّا پرهیز از دنیا و منفی انگاشتن آن در شعر ناصرخسرو دارای شدّت بیشتری است. ناصرخسرو به دلیل آشنایی با علوم متداول زمان و اصرار شدید برگرایش مذهبی، شعر را به شکل ابزاری در خدمت مفاهیم یاد شده در می‌آورد، در حالی‌که شعر ابوالعتاهیه چون از این خصیصه مبرّا است و در نتیجه ذوقی‌تر و احساسی‌تر به نظر می‌آید.

این پژوهش با عنوان «راههای خودسازی در آیات قرآن» در صدد است که راههای خودسازی و مراتب آن و ارتباط طولی بین راهها و اهمیت آن را از نگاه قرآن کریم، فرادید مشتاقان سلوک قرار دهد. تاکیدات مکرّر پیشوایان دین و عالمان اخلاق بر پیراستن نفس از شوائب و رذایل و آراستن آن به زینتها و فضایل به عنوان یک ضرورت انکارناپذیر از یک سو و لزوم دقت در انتخاب مسیر و شیوه های تهذیب و سلوک از سوی دیگر، ضرورت این تحقیق را بیش از پیش نمایان می سازد. به این منظور، آیات قرآن و روایات اسلامی به روش تحلیلی و توصیفی مورد بررسی قرار گرفته و در چهار فصل و یک خاتمه سامان یافت.هدف از خودسازی و آثار و برکات آن،راه ها و مراتب خودسازی و ارتباط بین روشهای آن،موانع خودسازی و آنچه موجب انحراف انسان از مسیر انسانیت می شود از مباحث مهم این پایان نامه است.از نتایج مهم این تحقیق می توان به این نکته اشاره کرد کهراه اصلی خودسازی، خودشناسی و معرفت نفس است و قرآن کریم چهار طریق را پیش روی مشتاقان کمال و خودسازی قرار داده است: راه فقهی و تشریعی، راه اخلا قی، راه برهانی، و راه عرفانی.